Nikada od raspada SFRJ kao ovog 29. novembra, koji se nekada slavio kao Dan Republike, nije bilo ovoliko nostalgije za nekim davnim vremenima. Ona su, prema ocjenama mnogih koji ih pamte, bila daleko od idealnih, ali i takva da bi im se, danas opterećeni ratama kredita i neizvjesnim zaradama, ipak vratili. Posmatrajući pri tome i demonstrante na ulicama gradova Slovenije, prve ex-Yu republike koja je postala članica Evropske unije, povjerenje u tu, nekada naizgled moćnu nadnacionalnu zajednicu u svijesti građana Zapadnog Balkana sve više slabi.

Centralna tema sjednica čelnika EU jeste kako okončati haotičnu situaciju u Grčkoj i omogućiti novi paket pomoći od oko četrdeset milijardi eura. U razmaku od nekoliko dana bez konkretnih rezultata je okončan samit lidera eurozone, svjetski mediji su postali preplavljeni ocjenama analitičara da Njemačka svjesno produblje krizu u Španiji, jer joj donosi korist, a bonitetne agencije smanjile su kreditni rejting Francuske. Ni nakon tri godine od početka krize u eurozoni nacionalni dug brojnih članica ne prestaje da raste, oko 26 miliona građana je bez posla, pri čemu je nezaposlenost mladih u dobi od 25 godina veća od 50 odsto. Nestabilnost se iz ekonomske sfere prenosi i na društveno-politički život – raste popularnost rasističkih i drugih ultradesničarskih pokreta u Grčkoj, povećava se podrška stanovnika Katalonija i Baskije otcjepljenju od Španije, a građani Italije rasprodaju svoje nekretnine po vrijednosti nižoj od tržišne i iseljavaju se iz zemlje.

Evropljani, očajni zbog činjenice da im finansijsku sudbinu određuje Bundesbanka i ogorčeni zbog postupaka njemačke kancelarke Angele Merkel, zahtijevaju povratak na nacionalne valute, iako im iz ove zemlje stižu obrazloženja da bi takav scenario bio tragičan. Kao paradoks svemu, upravo jedna njemačka izreka i kaže da je bolje imati kraj sa hororom nego horor bez kraja, u šta, izgleda, vjeruju svi osim vladajućih struktura Njemačke.

Uticaj ovakvog stanja na Crnu Goru je višestruk ne samo zbog činjenice da je euro zvanično sredstvo plaćanja, već i da ovakvi trendovi, naročito u mediteranskom okruženju, negativno utiču na investicionu klimu u zemlji. No, iako je shvatanje da mali ekonomski sistemi u manjoj mjeri podliježu ekonomskim uticajima oboreno činjenicom da Slovenija trenutno prolazi kroz najveću krizu nakon sticanja nezavisnosti, primjer uspješnog oporavka jedne male zemlje može se pronaći nešto sjevernije od najugroženijeg dijela Evrope. Riječ je o Islandu, ostrvskoj zemlji sa oko 320 hiljada stanovnika, čiji oporavak od krize i nije zadobio dovoljno medijskog prostora, ne zbog njene veličine, već zato što način na koji je do izlaska iz krize došlo nije popularno rješenje kod evropskih lidera koji zagovaraju ekonomiju duga.

Naime, na Islandu je kriza započela gotovo istovremeno kao i Grčkoj, ali je trebalo tek nešto više od godinu dana do potpunog oporavka i povratka na visoki životni standard. Na potpuno miran i legitiman način strukture odgovorne za lošu finansijsku politiku su smijenjene, nakon čega je donešen novi ustav. Nova vlada bila je svjesna da odgovornost za prezaduženost i probleme u ekonomiji svakako snose oni koji su u to vrijeme donosili odluke, ali se revolucija u ovom slučaju odnosila na njihovo zauzimanje stava prema međunarodnim kreditorima. Tada je odlučeno da se Velikoj Britaniji i Holandiji ne plati dug od preko 5 milijardi eura za koji je ocijenjeno da je nametnut. Ovaj dug nastao je kao posljedica ulaganja građana pomenute dvije države kojima je jedna privatna islandska banka nudila visoke kamate na štednju, a potom, u naletu krize, propala. Britanska i holandska vlada su svojim građanima nadoknadile štetu, a vladi Islanda poslali zahtjev za naknadu štete, protiv čega se 93 odsto građana izjasnilo na referendumu. Vlada je kasnije pokrenula sudski postupak protiv bivših funkcionera odgovornih i za druge pogubne finansijske odluke.

U domaćim medijima Island je pomenut jedino kao prva zemlja koja je priznala crnogorsku nezavisnost i kao rival u fudbalskoj utakmici, a u evropskim, osim zbog pomenutog duga, jedino zbog prirodnih ljepota i pretenzija na kanadski dolar. O brzom ekonomskom oporavku, negiranju nametnutih finansijskih pravila, odbacivanju zahtjeva koji dolaze sa najviših evropskih adresa i nezaposlenosti manjoj od 5 odsto se ćuti. Ekonomski uspjeh zemlje vikinške hrabrosti u EU je nepopularna priča i sav fokus stavlja se na nevraćanje duga. No, islandska izreka kaže – priča je poluistinita kada se čuje samo jedna strana.