Građani Katalonije, najprosperitetnije od 17 španskih regija, glasaju danas na referendumu o nezavisnosti, gdje bi se pozitivan ishod u najvećoj mjeri mogao odraziti na ekonomske prilike nikad od krize oporavljene kraljevine i iz nje proistekle nove republike.

U nizu uzroka katalonskog separatizma posljednjih godina se, uprkos onima o kojima se nekad govorilo kao o tradicionalnim mimoilaženjima, izdavaja ekonomska neuravnoteženost između oblasti koja je pojedinačno snažnija od većine evropskih država i ostatka Španije, čiji je povratak na put rasta spor i isprekidan.

Snaga katalonske ekonomije daje toj regiji status lokomotive španskog rasta, a da je samostalna država, po broju stanovnika i obimu privrede mogla bi se uporediti sa Danskom, iako u privrednoj strukturi dohotku postoje značajne razlike. Katalonija ostvariuje više od trećine ukupnog španskog izvoza, a po gotovo svim ekonomskim parametrima koji su u Španiji ispod evropskog prosjeka, u Kataloniji su iznad, čak u rangu najrazvijenijih EU zemalja.

Startapovi, gejming, moda i fudbal

Barselona je godinama unazad u vrhu liste najatratkivnijih turističkih destinacija na svijetu, prihodi rapidno rastu u svim djelatnostima vezanim za turizam, a prati ih porast broja radnih mjesta, no, iako je u pitanju strateška, riječ je ipak samo o jednoj privrednoj grani u kojima je Katalonija izuzetno uspješna.

Među stanovništvom, u kojem je trećina visokoobrazovana, postoji izuzetno visok nivo svijesti o značaju razvoja preduzetništva. Industrijska proizvodnja Katalonije godinama unazad je iznad evropskog prosjeka, a industrijski se, poput uslužnog sektora, posebno orijentiše na izvoz. Poseban doprinos spoljnotrgovinskom bilansu ove regije daje tehnološki sektor, čiji izvoz proizvoda i usluga eksponencijalno raste, a čemu posebno doprinosi Svjetski moblini kongres MWC u Barseloni, koji je generator desetina hiljada radnih mjesta. Katalonska prijestonica smatra se jednom od najboljih lokacija za razvoj startapova čija ukupna snaga premašuje privrede nekih malih evropskih država, svrstavši se na peto mjesto u Evropi, odmah nakon Londona, Pariza, Berlina i Amsterdama. Poseban potencijal prepoznat je u razvoju video-igara, budući da u ovoj regiji postoji više od 100 kompanija koje posluju u gejmerskoj industriji, zbog čega je ova oblast magnet za investitore. Barselona se upravo zbog ovakve otvorenosti za inovacije smatra jednim od najboljih tehnoloških ekosistema u svijetu.

Industrija u Kataloniji premašuje petinu ukupne privrede, s posebnim fokusom na inžinjering, elektroniku, hemijsku i tekstilnu industriju. Svako četvrto špansko vozilo proizvedeno je u Kataloniji, a u sistemu automobilske industrije, koji obuhvata sve faze od proizviodnje, distribucije i popravke vozila, posluje 10.600 kompanija, gdje se posebno izdvaja Seat koji izvozi automobile na tržišta 75 zemalja.

Katalonija takođe ima i izuzetno jaku i konkurentnu tekstilnu industriju, prije svega proizvodnju odjeće, u kojoj je naprepoznatljiviji Desigual, ali i Mango, a koja na globalnom tržištu ostvaruje odlične rezultate zahvaljujući dobro razvijenom sistemu od nabavke do distribucije i mogućnost angažovanja domaće radne snage. Razvoj u ovoj oblasti dodatno unapređuje spoj sa inovativnim tehnološkim rješenjima, primjenom savremenih rješenja u dizajnu, kao i činjenica da se kreativci iz cijele Evrope interesuju da se upravo u Barseloni školuju, zbog čega ovaj grad iz godine u godinu postaje sve značajnije mjesto na svjetskoj mapi vizuelnih umjetnosti i mode.

U priči o Kataloniji nezamislivo bi bilo ne spomenuti FC Barcelonu, jer brojke koje djeluju više nego impresivno u svijetu fudbala i te kako stvaraju korist i za katalonsku ekonomiju. Ukupnom bruto domaćem proizvodu Španije FC Barcelona doprinosi čak 1,5 odsto.

Problem članstva u EU

Priča o prednosti nezavisnosti Katalonije se zbog svih oblasti u kojima je premašena španska dinamika rasta svodi na zaključke da bi ona samostalno mogla funkcionisati sa još većim šansama za razvoj. Međutim, neophodno je imati na umu činjenicu da razdvajanjem od Španije Katalonija po automatizmu prestaje da bude članica Evropske unije. Odgovor na pitanje da li dio teritorije koji istupa iz postojeće članice EU postaje nova članica ili ona koja u pregovarački proces tek treba da uđe dat je 2014. za vrijeme održavanja škotskog referenduma.

Dva člana Ugovora o EU, član 48 i član 49, na osnovu čijih tumačenja se često izvodio zaključak da su kontradiktorni, otvarala su pitanje mogućnosti pregovara za učlanjenje iznutra. Članom 48 omogućeno je da pravila EU mijenjaju postojeće članice kroz rad Evropskog parlamenta i Evropske komisije tako što upućuju predlog Evropskom savjetu i ako se, nakon konsultacija sa vrhovnim institucijama, odluči prostom većinom, razmatraju se predloženi amandmani, koji se potom prenose konvenciji sačinjenoj od predstavnika članica i EK. Članom 49 predviđeno je da zemlja kandidat treba da podnese zahtjev Evropskom savjetu, a da o tome obavijesti nacionalni i Evropski parlament. Prema članu 49 bi trebalo da budu dogovoreni i novi uslovi i naknadne korekcije ugovora između država članica i države podnosioca zahtjeva.

Budući da je članom 48 predviđen pravni put pojednostavljenja procese tranzcije, dopuštajući ugovorima EU dopunjavanje u običnom postupku revizije, moglo bi se konstatovati nepostojanje odredbe ugovora koji bi zahtijevao od Katalonije da po izglasavanju nezavisnosti napusti EU. Tako posmatrano bi se međutim, pravnim osnovom za učlanjenje u EU mogao smatrati i isključivo član 49 ugovora o EU. Postoji izizetno mala vjerovatnoća da bi se članice EU, od kojih bi se očekivalo da se usaglase o upotrebi člana 48 konsenzusom, kao i EK ili EP, koje je u ovom procesu neophodno konsultovati, mogle usaglasiti sa članom 48, s obzirom na to da član 49 izričito predviđa proceduru za učlanjenje u EU.

Ovo znači da bi drugo, pa i pravno mnogo jednostavnije rješenje, mogao biti uobičajen postupak proširenja EU, prije svega jer je cilj koji bi se sprovodio po članu 49 bilo utvrđivanje da zemlja koja podnosi zahtjev ispunjava obaveze proistekle iz evropskog prava, dok je sa druge strane član 48 sredstvo mijenjanja pravnog odnosa među članicama EU.

Raspodjela španskog duga

Procedura iščlanjenja i eventualnog ponovnog učlanjenja bila bi duga i skupa toliko da katalonska ekonomija ne bi mogla da je izdrži u postojećim okvirima, a da njen BDP ne opadne barem za petinu, s obzirom na posljedice koje bi nastale prije svega iz formalnog izopštavanja iz sistema eurozone, čak i u slučaju da se Kataloniji odobri da, makar privremeno, zadrži euro kao sredstvo plaćanja. Veliki gubici nastali bi prije svega jer bi čak 75 odsto ukupne proizvodnje postalo podložno evropskim tarifama. Ovakvo stanje na tržištu prisilio bi i veliki rboj banaka da posluju u potpuno drugačijim uslovima, budući da bi kreditna sposobnost i građana i privrede značajno opala kao posljedica nedovoljne likvidnosti zbog smanjene dostupnosti tržišta na kojima unutar EU nije bilo barijera. Ovakva klima destimulativno bi djelovala na investitore, pa bi nivo ulaganja mogao čak i da se prepolovi, jer niko od onih ko je Barselonu kao privredni centar doživljavao mjestom za relativno brzo umnožavanje kapitala više ne bi imao takvu percepciju. Mnoge banke koje posluju u Barseloni već su razmatrale troškove preseljenja u Madrid u slučaju da nezavisnost bude izglasana.

Konkretan razlog da se protive izglasavanju nezavisnosti imaju prije svega izvozno orijentisane kompanije kojima bi ovim bila nametnuta obaveza plaćanja carina kojih su unutar EU oslobođene, a izvoz na tržišta zemalja članica iznosi oko 70 odsto. Takođe, katalonski poslodavci bi se nerado odvikli gubitka jedinstvenog evropskog tržišta radne snage koje broji skoro pola milijarde ljudi, budući da unutar nešto više od sedam miliona stanovnika Katalonije ne mogu naći sve ono što njihova dinamična privreda traži.

Pitanje koje takođe ostaje otvoreno je i kako bi se španski dug prenio na Kataloniju, budući da je riječ o problemu od kojeg se Španija teže oporavlja u odnosu na većinu zemalja, jer je u prosjeku svaki stanovnik Španije dužan 22.857 eura. Udio katalonskog u španskom BDP-u je 19 odsto i shodno tome dug bi se mogao dijeliti proporcionalno, no udio ukupnog duga u odnosu na španski BDP je 106,8 odsto, što znači da proporcionalno preračunavanje ovdje ne bi imalo smisla.  Druga mogućnost je da se dug podijeli proporcionalno broju stanovnika, pri čemu bi, shodno činjenici da je udio katalonskog stanovništva u Španiji 16 odsto, ta opcija bila nešto povoljnija za Katalonce. Najpovoljnija za Kataloniju bila bi opcija po kojoj bi joj pripalo 11 odsto duga, ukoliko bi se od dijelio proporcionalno sa tekućim troškovima koje regioni imaju, no to bi dovelo do potpune neodrživosti refinansiranja ostatka španskog duga i gotovo da ne postoji vjerovatnoća za takav scenario o postizanju sporazuma o prenosu duga, budući da bi udio duga u Španskom BDP-u dostigao čak 125 odsto.

Odlazak najprosperitetnijeg regiona stvorio bi Španiji ogromne probleme, a samostalna Katalonija, opterećena svim novim nametima svakako ne bi funkcionisala na način na koji je to do sada slučaj. Postojanje unutar Španije za Barselonu je ograničavajuća okolnost, jer sa drugim regionima dijeli sve one probleme koji u drugim dijelovima zemlje nastaju zbog nedostatka inventivnosti, nezainteresovanosti investitora i prekomjernog zaduživanja, međutim, problem Katalonije ovdje ne nastaje zbog mogućeg prekida veza sa Madridom, već sa tržišnim prednostima koje joj omogućava članstvo u EU.