Kao što ne postoji jedinstvena definicija samog pojma male ekonomije, budući da su parametar za određivanje njene veličine kako broj stanovnika, tako i procentualno učešće u svjetskoj trgovini, ali i iznos bruto društvenog proizvoda, tako nije moguće ni odrediti jedinstveno najpoželjnije rješenje koje bi, primijenjeno na iste, doprinijelo ostvarivanju najkonkretnijih rezultata. Ipak, ono što se posmatranjem stanja u crnogorskoj ekonomiji, a ona po svim parametrima spada u kategoriju malih, može zaključiti jeste da je na osnovu brojnih pokazatelja uočljivo da se određeni procesi, karakteristični za zemlje u razvoju nisu odvijali na najprihvatljiviji način.
Dešavanja na svjetskoj ekonomskoj sceni pokazuju da i planetarno vodeći sistemi mogu doživjeti krah, jer isticanje jednih, a zapostavljanje drugih grana razvoja dovodi do kratkotrajnih koristi, a rezultira dugoročnim gubicima. Bili smo i u prilici da nas svjetski ekonomski analitičari uvjeravaju da nedovoljna razvijenost privrede umjesto nedostatka predstavlja šansu, iz čega se stvara prividan zaključak da je razvoj crnogorske privrede bio kontinuiran, ali nedinamičan. Time se, slučajno ili namjerno prikriva činjenica da je on suočen sa nekoliko faza degradacije – onemogućavanjem razmjene usljed ratnih dešavanja i sankcija tokom devedesetih, neprilagođenim promjenama novom načinu upravljanja resursima, kao negativnom posljedicom ubrzanog i krajnje netransparentnog privatizacionog procesa, te konstantnim zaduživanjem države.
Specifičnost malih ekonomskih sistema jeste takođe i u njihovoj velikoj zavisnosti od izvoza, budući da prihodi od poreza koje država ubira na osnovu trgovine koja se odvija unutar zemlje nisu dovoljni za finansiranje rashoda kojima je potrebno zadovoljiti sve potrebe koje uslovljava savremen i dinamičan razvoj određenih oblasti. Ubiranje prihoda od poreza prilikom unutrašnje razmjene, a čija bi evazija od strane brojnih subjekata zahtijevala poseban osvrt, više utiče na stanje budžeta lokalnih samouprava i, iako bi trebalo da omoguće ravnomjeran razvoj opština, u Crnoj Gori to nije slučaj, jer se i istovremeno najveći broj privrednih aktivnosti odvija u manjem broju opština, koje najviše prihoduju od izvoza.
Kada god govorimo o neravnomjernom razvoju, zanemaruju se stvarni potencijali svega onoga što država može da koristi kao resurs. Mnoge ekonomije u svijetu su razvile tehnologije za maksimalno korišćenje svojih prirodnih potencijala na različite načine, pa su i ono sto se fizički nije moglo izvesti pretvorilie u izvozni proizvod. Zbog toga bi strategije za upotrebu i razvoj neiskorišćenih resursa bile od velikog značaja, jer bi se samo na taj način spriječilo da država socijalne probleme rješava prodajom i predajom vlasništva subjektima koji ono što dobiju ne iskoriste planski.
Zbog malog obima fabričke proizvodnje, država bi u domenu izvoza trebalo da promoviše ono što privlači kako inostrane kupce, tako i investitore. Kao najvažnija oblast izdvaja se turizam, iako je disbalans među regijama tu najuočljiviji, pa postoji potreba da se ta djelatnost promoviše sa onim što u toj sferi predstavlja tražnju – ponudom zdrave hrane i vode. Međutim, ogromna neiskorišćenost prirodnih potencijala odražava se na nedovoljan razvoj poljoprivrede, a vodeni resursi se zanemaruju uvozom flaširane vode iz zemalja regiona. Još jedna, uz turizam usko vezana oblast jeste i građevinarstvo koje, ne samo što je izašlo iz planskih okvira, već uslovljava potrebu za daljom kontrolom kojom bi se spriječilo produbljivanje aktuelnih problema. Problem neplanske gradnje nije uočljiv samo u oblasti turizma i izgradnji stambenih objekata kojima su preusmjereni novčani tokovi na tržištu nekretnina, što je, nakon kratkotrajnog investicionog buma uslovilo neodrživost tog sistema poslovanja čiji se nedostaci kompenzuju na neprihvatljiv način, već i u oblasti izgradnje kapitalnih projekata, tj. planova za izgradnju novih i revitalizaciju postojećih infrastrukturnih projekata kojima je njihova realizacija predviđena, a čime se država podstiče na dodatna zaduživanja.
No i pored svega, činjenica je da su turizam, proizvodnja hrane i poslovanje sa nekretninama posljednjih godina bilježili rast i time potvrdili da su strateški značajne oblasti za obezbjeđivanje budžetskih sredstava, što pokazuje da se Crna Gora se već duže vrijeme suočava sa nedostatkom budžetskih prihoda iz oblasti koje su nekad predstavljale ključne izvore finansiranja državne potrošnje. Tu se izdvajaju industrija i prerada metala, grane u kojima su najuočljiviji negativni efekti privatizacionog procesa. Oblast šumarstva i drvoprerade danas su svedene na manji obim u odnosu na prethodne decenije zbog neadekvatne pozicioniranosti na inostranom tržištu uslovljene manjkom marketinških aktivnosti i pružanja informacija o kvalitetu proizvoda crnogorske drvne industrije. Tome takođe doprinose i ograničenja u poslovanju bankarskog sektora koji je istovremeno ključni element na finansijskom tržištu.
Da su određeni postupci državne politike negativno rezultirali prilikom tranzicionog procesa pokazuje i gašenje pomorskih flota i grane koja je u najvećoj mjeri osiguravala prosperitet jednog broja opština. Na ovom primjeru je uočljiva i diskrepanca između onoga što se nalazi u akcionim planovima i onome što država čini u praksi kada je u pitanju odnos prema prilivu kapitala, a to je krajnje selektivan tretman onih koji doprinose da se velika sredstva sliju u crnogorske novčane tokove. Uočava se da strategije za ad-hoc eliminisanje biznis barijera važe za izvjesne strane investitore koji u stvari samo sprovode Vladine ciljeve u privatnom sektoru, dok crnogorski pomorci, bez čijeg priliva sredstava ne bi bilo pomaka u razvoju određenih sredina, zatražene olakšice u poslovanju dobijaju tek nakon dužeg vremena koje protekne između iniciranja nekog zahtjeva i njegovog ostvarenja. Neophodno je pomenuti i odnos države prema nevladinom sektoru koji, pored toga što je zaslužan za značajan doprinos demokratskom prosperitetu istovremeno utiče i na to da inostrane fondacije finansiraju projekte koje sprovode ove institucije, a za čiju realizaciju se novac troši upravo u Crnoj Gori.
Neusaglašenost stavova oko daljeg razvoja potiče iz političke podijeljenosti koja uslovljava podjelu u zastupanju poželjnih modela razvoja. Budući da i neoliberalni i koncept društvene svojine predstavljaju ne samo oprečna, već i ekstremna shvatanja, rješenje kojim bi se osiguralo poboljšanje ekonomije i stabilnost javnih finansija nije moguće bez pojedinih elemenata oba modela. Specifičnost javnih finansija Crne Gore je i u ograničenjima u vođenju monetarne politike, jer Centralna banka u trenutnim okolnostima kada nije u poziciji uspostavljanja rezervi nije u mogućnosti da bude inicijator promjena i da odgovori na brojne zahtjeve koji se u ovoj oblasti javljaju, a sve dok političke institucije budu nadjačavale uticaj finansijskih, privatni sektor će se razvijati prema modelu koji je prihvatljiv isključivo manjim interesnim grupama i njihovim predstavnicima u javnoj vlasti.
Perperzona 