Nakon što su početkom godine širom zapadnih zemalja donešene odluke o potpunoj ili djelimičnoj legalizaciji marihuane, prije svega zbog upotrebe u medicinske svrhe, ali i kao vid borbe sa crnim tržištem, pred institucijama Sjedinjenih Američkih Država i članica Evropske unije protekle sedmice našlo se kreiranje novih mjera koje se odnose na prodaju duvanskih i alkoholnih proizvoda, kao i brze hrane.

Odluka o promjeni politike u ovoj oblasti zasnovana je na ideji o prevenciji bolesti koje nastaju konzumiranjem ovih, označenih kao štetnih proizvoda, pri čemu je konačan cilj ovakvih mjera akumulacija sredstava kroz nove takse i akcize. U mnogim zemljama ovakvi proizvodi podliježu porezu na luksuz, najčešće onoj specifičnoj grupi „sin tax“, takozvanom porezu na grijeh, koji se koristi kako bi se smanjio nivo prometa onoga što društvo smatra nepoželjnim, ili, u suprotnom, akumulirala sredstva za rješavanje problema nastalog njihovom upotrebom.

Međutim, decenije borbe sa ovim problemom nijesu dovele do adekvatnog rješenja. Iako u razvijenim društvima broj pušača opada, ne smanjuju se troškovi liječenja, ali ni stopa smrtnosti. Samo u SAD godišnje od posljedica pušenja umre više od 400.000, a u zemljama EU čak 700.000 građana, odnosno, ova navika u razvijenim zemljama godišnje odnese više života nego AIDS, narkotici, saobraćajne nesreće, ubistva i samoubistva zajedno.

Ideja o dodatnom oporezivanju javila se u većini evropskih zemalja, zamišljena kao dodatno procentualno povećanje postojeće stope poreza na dodatu vrijednost za štetne proizvode poput duvana, alkohola, slatkih gaziranih pića i zasićenih masti ili je razmatrana uz mogućnost da se stopa PDV-a umanji, a da se namjenska stavka poveća, što u oba slučaja utiče na rast cijene. U ovako širokom krugu obuhvaćenih proizvoda neminovno je i da dođe do nedosljednosti u primjeni propisa koji se odnose na proizvode koji se smatraju štetnima, a nerijetko se uočava i direktna suprotstavljenost zdravstvenih i fiskalnih ciljeva.

Takođe, zemlje prepoznate kao vodeći izvoznici vina, poput onih na Mediteranu imaju problem sa kontradiktornošću, budući da država čini mnogo da izađe u susret proizvođačima, a sa druge strane njihove proizvode označava kao štetne. Nivo budžetskih prihoda i iznos poreza i doprinosa kod radnih mjesta u kompanijama koje se bave proizvodnjom i prodajom alkoholnih i duvanskih proizvoda u suprotnosti su sa željom države da im onemogući jednostavniji tržišni plasman.

U slučajevima kada je riječ o proizvodnji, na primjer, vina ili piva, evropska praksa više puta bilježila je prednost interesa proizvođača nad idejom o kontroli zdravlja. Zemlje EU su pokazale da zdravlje potrošača jeste primarni interes u odnosu na njegovu slobodu, ali ne i u odnosu na želju za oporavkom stanja u javnim finansijama. Prepreke za uvođenje poreza ne postoje – državni organi koji su u hijerarhiji na višem nivou od poreskih vlasti upravo i jesu oni koji stavljaju na snagu normativni okvir čiji je cilj povećanje zdravstvene zaštite.

Ne postoji sloboda potrošača, niti njegova prava koja se ne bi, kada bi se to željelo, mogla podrediti opštem interesu, što je, u ovom slučaju, zdravlje, kao što ne postoje ni ograničenja u fiskalnoj politici kojima bi se spriječilo uvođenje novih poreskih oblika, u skladu sa ustavnim okvirima. No, zemlje ovdje vagaju između nivoa budžetskih prihoda od prodaje i rasta potrošnje i onih koje bi prouzrokovalo uvođenje dodatnog poreza u cilju smanjenja potrošnje, čime bi se smanjivali i troškovi liječenja na rashodnoj strani.

Ni SAD ni EU još nijesu došle ni do ideje o revolucionarnom rješenju, a protekle sedmice vodeći zapadni mediji pratili su debate koje su donosioci finansijskih odluka, pred uvod u drugi kvartal, u kojem većina zemalja želi da ostvari veći rast u odnosu na onaj koji im je prognoziran, inicirali kao test za uvođenje novog mehanizma kojim se utiče na javne finansije.

Gotovo u svim zemljama dolazi do zajedničke pojave koja izlazi iz okvira ekonomske i preliva se na polje socijalne politike, gdje se kroz horizontalnu solidarnost institucija i činilaca opravdava borba protiv loših navika. Međutim, vertikalno, u odnosu javnog i pojedinačnih interesa uočava se nedostatak želje za borbom protiv negativnih eksternalija. Sve ovo stvara pritisak na drugu stranu i otvara put liberalnijim regulacijama prometa marihuanom, što se takođe dešava iz finansijskih interesa.

Dodatno oporezivanje alkoholnih i duvanskih proizvoda izazvalo bi, međutim, efekat suprotan onome koji je spriječen u slučaju marihuane, a to je rast crnog tržišta. U situaciji kada se na samu borbu protiv sive ekonomije u sadašnjim uslovima izdvajaju milijarde dolara ili eura, postkrizni period nije vrijeme za povećavanje osnovice. Začarani krug koji čijne javni interes, prihodi od poreza i profit kompanija već dovoljan je razlog da se rješenja traže – legalizacijama, budući da svako ograničavanje postojećih faktora neminovno povećava troškove.

24. mart 2014. – Pobjeda